Rothemermolen

16e eeuws Maastrichts stadswapen

in de Rothemermolen

Stadswapen van Maastricht

Een zilveren ster op een rood schild was en is het stadswapen van Maastricht. Voor een complete versie moet daar nog een engel als schilddrager aan toegevoegd worden; zie op het stadhuis.

Echter, voor de tachtigjarige oorlog was de engel nog een stedenmaagd (dus zonder vleugels) en werd zij geflankeerd door de wapens van de toenmalige twee heren van Maastricht, nl de Hertog van Brabant en de Prins-Bisschop van Luik, zoals te zien is op het stadsgezicht van Simon de Bellomonte (rond 1580).

Jan van Brussel: detail gerechtigheidspaneel ca 1475
zoekplaatje: 3x de ster als stadswapen


zespuntige stadsster van 1545, foutje van een buitenstaander?	detail stadsgezicht Bellomonte van rond 1580 met de wapens van de toenmalige heren Gerard van Groesbeek en Philips II stadsster op gevelsteen, Vrijthof 17b

17e eeuw: stedenmaagd is engel geworden;
stadswapen op het stadhuis 1664

_{Het is de versie
van de Maastrichtse stedenmaagd met de wapens van beide heren
die ook afgebeeld staat op de 16e eeuwse gevelsteen van
de Rothemermolen.}

Datering

De stedenmaagd in de Rothemermolen wordt geflankeerd door twee wapens die te koppelen zijn aan Karel V en Cornelis van Bergen. Zij hadden het in die tijd voor het zeggen in Maastricht en het was toen gebruikelijk het wapen van de machthebbers aan het stadswapen toe te voegen.
Karel V regeerde van 1516 tot 1556 maar de datering van de steen kan beperkt worden tot de zesjarige regeerperiode van Cornelis van Bergen tussen 1538 en 1544, dus zeg maar rond 1540.

Tweeherigheid

Vastgelegd in het (vereenvoudigde) Habsburgs wapen van Karel V. hertog van Brabant:

zwarte adelaar met rode bek en poten
hartschildje: witte balk in rood schild

_{en het wapen van Cornelis van Bergen, prinsbisschop van Luik:}

boven links: gouden leeuw in zwart veld
boven rechts: drie rode palen op goud
onder: drie zilveren ruiten op donkergroen

Bij de restauratie zijn beide wapens weer door schilder Willy Cruts in de voorgeschreven heraldische kleuren uitgevoerd.

de beschadigde steen in de molen 2020

Van Maastricht?

Logischerwijs zou je verwachten dat deze steen met het Maastrichts stadwapen in de stad Maastricht zelf terug te vinden zou zijn. Maar op de vraag of, waarom en wanneer hij buiten de stadsgrenzen in Rothem is terecht gekomen, is geen eenduidig antwoord te geven.

De vroegste teruggevonden vermelding (met tekening!) is in de Annuaire van 1829. Toen stond hij in ieder geval nog als sluitsteen boven de poort van een schuur bij de Rothemermolen.

Stedenmaagd

De stedenmaagd van de tekening is ondanks de beschadigingen en de amateuristisch opgelapte onderdelen op de steen in details daarvan duidelijk afwijkend.
Zo heeft zij wel handen en kun je je afvragen wat de tekenaar gezien mag hebben in de versieringen boven en achter haar hoofd waar hij er een kroon en stralenkrans en daarmee waarschijnlijk de maagd Maria van heeft gemaakt. Zijn weergave is niet correct want duidelijk is te zien dat die versieringen een schelp en een eierlijst zijn. Maar voor zijn mogelijke interpretatie is wel iets te zeggen. Want een schelp staat inderdaad vaak symbool voor de onbevlekte ontvangenis van Maria, maar waar die eierlijst dan naar zou moeten verwijzen?

Herkomst

Toen de VMG in 2009 op zoek ging naar de steen, was van een schuur niets meer terug te vinden. De steen stond in het restant van een afgebrokkelde muur loodrecht op het huidige molengebouw, dat trouwens uit de 18e eeuw stamt.
Gezien de standplaats en niet functionele plek in die muur waarin geen poort te ontdekken is, is de sluitsteen dus duidelijk ooit verplaatst. Nog maar een keer, want volgens het artikel in de Annuaire was deze steen 'que nous savons avoir fait partie d'une maison de cette ville (= Maastricht)'. Voor zover de schrijver bekend dus oorspronkelijk afkomstig van een huis in Maastricht. En omdat het hier om het toenmalige stadswapen gaat zou dat dan wel een huis geweest moeten zijn dat van stadswege is opgericht en het stadswapen als kenmerk kreeg. Het is niet bekend welk gebouw dat moet zijn geweest en waarom en wanneer de steen naar de molen in Rothem - die oorspronkelijk in het bezit was van de Heren van Vaeshartelt - is verplaatst.

Hoe het ook zij; een ding was voor de VMG zeker: alleen al door de afbeelding is dit een echte Maastrichtse steen en daar moest gezien zijn toestand actie op ondernomen worden.

De toestand van de muur en de gevelsteen was in 2009 zo slecht dat de VMG daarom eigenaar Habenu verzocht te overwegen daar iets aan te doen. Het was niet moeilijk ze te overtuigen van de hoge cultuur-historische waarde van deze steen: de oudste Maastrichtse gevelsteen; het oudst bekende (16e eeuws!) stadswapen in stenen relief; met bewijs van tweeherigheid; de enige steen met een afbeelding van de oorspronkelijke stedenmaagd, ....

Er werd niet helemaal afwijzend gereageerd op ons verzoek, maar een eventuele restauratie van de steen zou later bekeken worden wanneer de prille bouwplannen voor het verder ontwikkelen van het gehele molenterrein uitgevoerd zouden worden.
Wel werd alvast met het oude molengebouw ook de muur aangepakt om verder verval te voorkomen.

de muur hersteld

Herstel

In 2020 waren de bouwwerkzaamheden van het nieuwe woon/zorgcomplex bij de Rothemermolen zo ver gevorderd dat de VMG de tijd rijp achtte nogmaals contact op te nemen met Habenu die weldra het groen licht gaf na akkoord te zijn gegaan met de offerte.
Dat restauratie van de steen zonder meer noodzakelijk was om hem voor verder verval te bewaren, bleek nog maar eens bij inspectie door beeldhouwer Tycho Flore: tal van scheuren, afgebroken onderdelen en eerder slordig uitgevoerd oplapwerk.

Omdat restauratie ter plekke niet of nauwelijks op een deugdelijke manier mogelijk was, is de steen uit de muur gehaald. Niet helemaal heelhuids, maar dat was te verwachten met die scheuren.

En toen vervoerd naar de werkplaats van Tycho Flore voor het uitvoeren van de nodige herstelwerkzaamheden: het aan elkaar zetten van losse onderdelen; het aanvullen van ontbrekende stukken en het opnieuw modelleren van wat verdwenen was (gezicht, handen, schilden, enz).



inspectie

	werkruimte cre�ren	rondom vrij
	'schilfer' afgebroken	helemaal vrijgekapt
	zonder tillen gaat het niet
		daar zat hij dan

de steen hersteld

Herplaatsing

De steen is niet in de oude muur herplaatst, maar heeft een plek gekregen in de gevel van de binnencour.

Maria?

Toen de steen werd verwijderd en aan de onderkant kwam bloot te liggen kwam er ook een bijzonder teken tevoorschijn, Eerst werd gedacht dat het een zogenaamd steenhouwersmerk betreft, het teken waarmee de steenhouwer zijn werk signeerde. maar er is toch enige twijfel ontstaan. Want is dat niet een halve maan en een kruisteken die verwijzen naar de stedenmaagd daarboven of welke persoon zij ook maar moet uitbeelden? (Maria?)
Want dat Maria ten tonele verschijnt is te danken aan de versierselen rond het hoofd van de stedenmaagd, m.n. die schelp, die in de christelijke symboliek gezien wordt als symbiool van de wedergeboorte, als beeld van het graf dat de mens omsluit voor hij op de jongste dag zal opstaan.
Dat Maria vaak met een schelp wordt afgebeeld. zal te maken hebben met het feit dat zij, net als het maansymbool, ook dit attribuut van Venus heeft overgenomen.

Maria met schelp
gevelsteen uit Boppard (D)