brandplaatjes  


inventarisatie


soorten


 

             logo VMG

brandverzekeringplaatjes

 
 


Dit onderdeel is toegevoegd als eerbetoon aan Dhr. J.W. Matthijsen die in de zeventiger jaren in woord en daad uitvoerig aandacht besteedde aan de Maastrichtse gevelstenen en wat er verder nog in de gevels te vinden was, met name de brandverzekeringsplaatjes die - hoewel ze het niet zijn - door menigeen voor gevelstenen worden aan gezien.

(bijlage bij de lezing, gehouden door Dhr. J.W. Matthijsen op 7-12-1981 voor LGOG, kring Maastricht.)  

Brandverzekeringsplaatjes in Maastricht

Het gaat om zekere metalen schildjes van maximaal 2 bij 2 1/2 decimeter, die al ongeveer zo'n honderd jaar oud zijn. Zij komen niet alleen in Nederland voor, maar ook in naburige landen, zij het sporadisch!  In Maastr'icht zijn er nog ca. 50 exemplaren te vinden, hetgeen mogelijk een West-Europees record genoemd mag worden.  
Deze brandbestendige 19e eeuwse schildjes zijn in feite slechts kentekenen van verzekering, maar in zekere zin kunnen ze ook als reclame-object hebben dienst gedaan.  
Destijds werden ze op aanwijzing van assuradeuren met spijkers bevestigd aan gevels of muren van solide huizen in de stad en ook aan talrijke boerenhofsteden, meestal op een hoogte van 3 tot 5 meter boven de begane grond.  
Al werden panden geheel of gedeeltelijk door brand verwoest, de schildjes zouden het zonder twijfel overleven en zij zouden het mogelijk maken, vast te stellen welke maatschappij onder welke voorwaarden de schade zou vergoeden, c.q. een beloning zou toekennen aan het betrokken brandweerkorps, dat er alles aan had gedaan om de schade te beperken. De schildjes in kwestie worden heel karakteristiek “brandverzekeringsplaatjes" genoemd of kortweg "brandplaatjes".  
Als woord komt "brandplaatje" wel voor in de Grote van Dale, doch niet of nňg niet in de onschuldige betekenis die wij eraan geven! Doordat de brandplaatjes in onze stad veelal in "overschilderde" staat verkeren zijn ze doorgaans slecht waarneembaar, maar ŕls ge ze eenmaal hebt ontdekt, dan gelukt het toch wel (aan de hand van de erop ingestanste allegorische voorstelling, initialen of namen) vast te stellen om welk type plaatje het gaat.  
De assuradeuren, die Maastrichtse panden tegen brandschade verzekerden,. waren in verschillende plaatsen gevestigd, w.o. Tiel, Den Bosch, Rotterdam, Antwerpen, Brussel, Luik, Aken en Keulen.  
Telkens verdwijnen er weer enige van deze niet door enige instantie beschermde objecten uit ons stadsbeeld. Het is spijtig te moeten constateren, dat er inmiddels geen enkel plaatje meer aanwezig is, dat uit Tiel, Rotterdam of Luik stamt.  
We weten echter, dat zich enkele exemplaren, afkomstig van de bedoelde vestigingen, in bewaring bevinden bij particulieren en dat er ook enkele aan een grote verzameling, beheerd door een assurantiekantoor, zijn toegevoegd.  
Ons huidig brandplaatjesbestand, dat zult ge begrijpen, is heel wat minder groot dan het was omstreeks de eeuwwisseling (van 1900), maar Maastricht bezit toch, in vergelijking tot andere  steden, een benijdenswaardig aantal exemplaren van wel elf verschillende typen!  
Hoe komt het eigenlijk, dat Maastricht relatief veel exemplaren telt en waarom genieten zij zo .weinig bekendheid? Wel, vroeger namen deze schildjes een opvallende positie in. Eerst nadat ze in onbruik raakten geschiedde er iets merkwaardigs. Men bleef door de jaren heen namelijk vasthouden aan de gewoonte de panden rood of wit te sauzen. De plaatjes, die als kenteken overbodig waren geworden, werden niet meer ontzien en driftig meegesausd. Ze namen overal als kameleons de kleur van hun omgeving aan, waardoor ze tenslotte niet meer opvielen en deswege langer aan de gevels bleven zitten dan elders!  
Deze onbewuste conserveringsmethode heeft echter ook nare gevolgen gehad, want bij vernieuwing of sloop van oude panden werden vele der overschilderde plaatjes achteloos weggeworpen tezamen met gevelpuin.  
In de laatste tijd zijn er nog enkele exemplaren van de ondergang gered doordat enige personen tijdig alarm sloegen. Het lijkt ons, dat op den duur de kans op groeiend verlies aanzienlijk minder wordt naarmate méér en méér mensen van goede wil ruimere kennis omtrent Maastrichtse brandplaatjes kunnen vergaren. Maar, wŕt kunnen toekomstige helpers uitrichten indien ze niet over een lijst der vindplaatsen beschikken? Die lijst wordt hun thans ter beschikking gesteld. *)

Lit.: a) Tijdschrift "Antiek" (5e jrg. 1970 nr. 5, en 7e jrg. 1973 nr. 10) artikelen van de heer Aug. P. Laane 
       b) A.E. Bulau "Footprints of Assurance", New Yor'k 1953.


*) Helaas moet nu vastgesteld worden dat van het aantal in 1981 getelde brandplaatjes er ondertussen weer meer dan de helft uit de gevel verdwenen is; deels met het bouwafval weggegooid of netjes opgepoetst in het interieur opgehangen. Zelfs uit de gevel gestolen: bekendheid heeft ook hier zijn prijs.